Tσόκλης βιαστής
Πολύ κακό για το τίποτα ή μια ακραία, αψυχολόγητη αντίδραση... Οι Οικολόγοι Πράσινοι (τμήμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων) ξέθαψε δηλώσεις του ζωγράφου Κώστα Τσόκλη οι οποίες έγιναν προ δεκαετίας στις οποίες ο ζωγράφος επινοεί κατά την άποψή τους ελαφρυντικά για τους βιαστές.
Ο Τσόκλης λέει: ‘‘Δεν καταλαβαίνω γιατί ο βιαστής είναι πιο κακός άνθρωπος από την γυναίκα που βγάζει τα βυζιά της έξω και προκαλεί. Η φύση μπορεί να τον παρακινεί… Η γυναίκα κάποτε προκαλεί η ίδια τη βία, θέλει να τη βιάσουν… Ποιος είναι αλήθεια πιο ζωντανός; Ο γερο- ηλίθιος που κάθεται στο σπίτι του και δεν έχει κανέναν ερωτισμό μέσα του ή εκείνος που ρισκάρει και επιτίθεται σε ένα πλάσμα σεξουαλικό και θέλει να το φιλήσει, να το αγκαλιάσει, να το σφίξει;
Οι επίμαχες δηλώσεις από μια εκπομπή στην ΝΕΤ, αποσπασματικές ως προς το θέμα που πραγματεύονται (διάρκειας μόλις 1,5 λεπτού). Παρ’ όλα αυτά οι επαίοντες για τα ανθρώπινα δικαιώματα θεώρησαν σκανδαλώδεις τις δηλώσεις, ο Τσόκλης εκφράζει σεξιστικές απόψεις που ακόμα χειρότερα επισύρουν και ποινικές κυρώσεις διότι παρακινούν προς τέλεση αξιοποίνων πράξεων (αδίκημα κακουργηματικού χαρακτήρα). Επίσης οι Οικολόγοι Πράσινοι εγκαλούν την κρατική τηλεόραση που πρόσφερε άσυλο σε τέτοιες απίστευτες χυδαιότητες. Για να μην μείνει καμιά αμφιβολία περί της σοβαρότητας της αντίδρασης συσχέτισαν εμμέσως τέτοιες δηλώσεις με τη δυνατότητα τέλεσης εγκλημάτων (απόρροια τέτοιων δηλώσεων μπορεί να είναι το πρόσφατο έγκλημα που έγινε στην Αρκαδία λόγου χάριν.)
Ψυχολογική βία, οσμή φανατισμού, εκκλησιαστικά αναθέματα, κυνήγι μαγισσών και άλλα παρόμοια άνθη έχουν ξεφυτρώσει. Και η λογοκρισία μαινόμενη αποφασίζει ποιες απόψεις θα φιλοξενούνται και ποιες όχι στο δημόσιο μέσο.
Για να προλάβω τους οργίλους, δεν αναιρώ το δικαίωμα του καθενός να επικρίνει και να κατακεραυνώνει ακόμα μια άποψη. Αλλά αυτό ποιοτικά απέχει από το να ζητάς την επέμβαση του νόμου για να προφυλάξει από φριχτές εγκληματικές προθέσεις. Εδώ ενεδρεύει ο κίνδυνος της υπερβολής, της μισαλλοδοξίας που οδηγεί στην προγραφή των ‘‘αλλόδοξων’’.
Το θέμα μου φαίνεται απ’ την αρχή δεκτικό για παρεξηγήσεις, τα πυρά έχουν στραφεί προς λάθος κατεύθυνση.
Ο καλλιτέχνης δεν είναι ο καταλληλότερος, είναι αλήθεια, θεματοφύλακας των ηθικών αξιών (δες κριτική του Νίτσε για την παραμορφωτική επίδραση της ηθικής στην τέχνη), ο ρόλος του καλλιτέχνη έγκειται στο να υπερασπίζεται μια ματιά μάλλον ανορθολογική, αυτή που εκκινεί από το υποσυνείδητο και όχι από ηθικά σχήματα και κατασκευές (αυτό δε σημαίνει ότι το έργο του δε μπορεί να απολήγει σε ηθικές κρίσεις, αλλά τουλάχιστον δεν εκκινεί ασφυκτικά απ’ αυτές).
Η λειτουργία του υποσυνείδητου απειλεί κατά μια έννοια την κοινωνία. Σε τι βαθμό επικινδυνότητας; Γιατί υποψιάζομαι μάλλον ότι η κοινωνία το έχει καθυποτάξει οριστικά και αμετάκλητα και έτσι να μπορεί να του δίνει ένα δικαίωμα ύπαρξης τουλάχιστον στην τέχνη…
Ας εντρυφήσουμε στις πηγές για να δούμε τι είναι λοιπόν η τέχνη... Η μυθολογία μας δεν παρέστησε ποτέ την υπέρμαχο της ηθικής. Όλο για τις μπερμπαντιές και τις σεξουαλικές ‘‘μηχανές’’ του Δία απέναντι σε κοινές θνητές έκανε λόγο. Η αρπαγή της Ευρώπης έγινε μήπως με αμοιβαία συναίνεση; Η Δάφνη μεταμορφώνεται στο φερώνυμο φυτό εκλιπαρώντας τον πατέρα της να γλιτώσει από τις απειλητικές διαθέσεις του Απόλλωνα… Ο Όμηρος δε μοιάζει καθόλου αμήχανος όταν παραδέχεται ότι το αρχικό γεγονός της Ηλιάδας είναι η αρπαγή της Βρισηίδας και ο θυμός που προκάλεσε με καταλυτικές συνέπειες για το ελληνικό στρατόπεδο στον Αχιλλέα. Οι σεξουαλικές ορέξεις του αρχιστράτηγου ήταν ακόρεστες αλλά αυτό δε έγινε δεκτό από τον γιο της Θέμιδας, να του πάρουν δηλαδή έτσι το θηλυκό τρόπαιο μέσα από τα χέρια.
Και η τραγική ποίηση μας προσφέρει σχετικό υλικό. Ένα παράδειγμα ανεξήγητης υψηλοφροσύνης από τον Σοφοκλή: η Ιοκάστη αθωώνει τον γιο της Οιδίποδα για τα όνειρα στα οποία εκείνος φαντασιώνεται ότι μοιράζεται μαζί της την ίδια κλίνη, ο ίδιος ασφαλώς δεν αθώωσε τον εαυτό του όταν τα όνειρα του βγήκαν αληθινά.
Μα οι αφορισμοί και τα αναθέματα φτάνουν ως τις μέρες μας. Ο Μπουνιούέλ που μας συνήθισε σε ανομολόγητες εκμυστηρεύσεις κατηγορήθηκε ως βλάσφημος και κυνηγήθηκε από την Καθολική Εκκλησία. Παρ’ όλα αυτά οι ταινίες του συνεχίζουν να μας έλκουν με μια ανεξήγητη δύναμη σε πείσμα των αφορισμών και των προειδοποιήσεων για την ανοσιότητά τους. Σε μια ταινία του θέτει το ζήτημα αν επιθυμίες είναι ποινικά κολάσιμες (αν δηλαδή άπτονται του ποινικού δικαίου) και αν πρέπει κάθε φορά που αυτές οργιάζουν να επεμβαίνει ένας ανθρώπινος ή θεϊκός νόμος και να τις αλυσοδένει στον Καύκασο.
Ποιος μας λέει ότι ο Τσόκλης δεν ήθελε απλά να κάνει τέχνη με το λόγο αντί με τα χρώματά; Η τέχνη είναι κολασμένη και τα όρια της ψυχής που θέλει να ανιχνεύσει δε τα γνωρίζουμε με σαφήνεια (Ηράκλειτος). Παραδείγματα πάλι μπορούμε να επιστρατεύσουμε δειγματοληπτικά. Ο Πυγμαλίων ερωτεύθηκε το άγαλμα της κόρης Γαλάτειας που σμίλευε στο εργαστήριό του. Κάποιοι καλλιτέχνες εκδηλώνουν έλλειψη παραγωγικότητας απρόσμενα όταν διοχετεύουν τις σεξουαλικές του ορμές στο κανάλι της σχέσης ή του γάμου (η τέχνη ως φτηνό υποκατάστατο ζωικών αναγκών φαντάζομαι.) Ακόμα η αναζήτηση εμπνεύσεως μέσω της σεξουαλικής μέθης και της υπερβολής γενικά… Ο ορθολογισμός δεν είναι ο πλέον κατάλληλος να εξηγήσει τέτοια ζητήματα (αν και η ιατρική μπορεί μας προσφέρει αξιόπιστα συμπεράσματα).
Μάλλον κάποιοι περίμεναν άστοχα από την τέχνη να υπερβεί το ρόλο της. Όταν όμως δε γνωρίζουμε την ουσία των πραγμάτων διαψευδόμαστε απ’ αυτά αναπόδραστα.
Ο Τσόκλης μόλις ενημερώθηκε για το σάλο που δημιουργήθηκε από τις δηλώσεις του αναρωτήθηκε: που τις θυμήθηκαν; Και ύστερα το ξανασκέφτηκε και θεώρησε ως ένδειξη αυτοσεβασμού το να μην ανακαλέσει τίποτα απ’ όσα είπε. Άλλωστε θα σκέφτηκε πως είναι άτοπο να ανακαλείς αυτά που είπες στην νεότητά σου. Είναι σαν να επιτίθεται ένας γέρος στο κορμί μια σφριγηλής νέας, που είναι φυσικά μια τρέλα γιατί η νιότη γιατρεύεται εύκολα και συνεχίζει το δρόμο της ενώ ο γέροι βιαστές πεθαίνουν στην ανυποληψία!
31/8/2010